از بومی‌وار تا رنگین‌کمون
مروری کوتاه بر زندگی و آثار ثمین باغچه‌بان
ثمین باغچه‌بان در سال ۱۳۰۴ خورشیدی در تبریز متولد شد. پدرش، جبار باغچه‌بان، ابداع‌کننده روش آموزش ناشنوایان، پایه‌گذار کودکستان در ایران و از نخستین نویسندگان ادبیات کودکان در ایران بود. ثمین کودکی را در شیراز گذراند و در سال‌های بعد، پس از تحصیل در هنرستان عالی موسیقی (کنسرواتوار تهران) در رشته نوازندگی اُبوا، در جریان تبادل دانشجو میان ایران و ترکیه، راهی این کشور شد. او در کنسرواتوار دولتی آنکارا در رشته آهنگسازی تحصیل کرد و در این دوران با اِولین اورگه، خواننده اپرا، آشنا شد و با او ازدواج کرد.
ثمین در سال ۱۳۲۹ به ایران بازگشت و ضمن سال‌ها تدریس در هنرستان عالی موسیقی، آثار گوناگونی با الهام از موسیقی ایران آفرید؛ از آن‌جمله، «سوییت بومی وار» در سه بخش که بارها توسط ارکستر سمفونیک تهران نواخته شده است. در سال ۱۳۴۶ خورشیدی در جشن گشایش تالار رودکی تهران، «زال و رودابه» اثر ثمین باغچه‌بان که بر روی سروده‌های فردوسی ساخته شده است، توسط ارکستر سمفونیک تهران به رهبری حشمت سنجری اجرا شد.
ثمین باغچه‌بان کوشش‌هایی نیز در زمینه‌ی گردآوری ترانه‌های محلی ایرانی انجام داد و تعدادی از این ترانه‌ها را برای آواز گروهی تنظیم کرد. این تنظیم‌ها همچنان در بسیاری از برنامه های کُرال در ایران اجرا می‌شوند.
در کنار آهنگسازی و تدریس، کتاب‌های زیادی از نویسندگان نامدار ترکیه مانند ناظم حکمت و عزیز نسین، به کوشش ثمین باغچه‌بان به پارسی برگردانده شده است.
چندی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، باغچه‌بان همراه با خانواده به ترکیه کوچ کرد. فعالیت‌های او در پی مهاجرت، عملاً متوقف شد. «شلیل» و «ویرانه» برای سازهای زهی از معدود آثاری هستند که او در تبعید آفرید.
ثمین باغچه‌بان در چهارشنبه‌سوری سال ۱۳۸۶ خورشیدی درگذشت و در گورستان ایرانیان استانبول به خاک سپرده شد.
از ثمین و اِولین باغچه‌بان سه فرزند به نام‌های کامبیز، کاوه و فرهنگ به یادگار مانده است؛ کاوه استاد آهنگسازی دانشگاه فنی ییلدیز در استانبول است و فرهنگ نوازنده‌ی کنترباس در ارکستر اپرای این شهر.
منابع:
- ثمین باغچه‌بان، نوشته علیمحمد رشیدی، مجله موزیک ایران، سال پنجم، شماره ۱۰، اسفند ۱۳۳۵
- گفت‌وگو با ثمین باغچه‌بان، محمود خوشنام، رادیو تهران، مهر ۱۳۵۶
- موسیقی‌دانان ایرانی (جلد یکم)، نوشته پژمان اکبرزاده، انتشار نوید شیراز، ۱۳۷۹